فرآیند ثبت جهانی شهرهای خلاق، از محل زندگی حافظ چه می دانیم؟ - تور انگلیس

سال جاری، ایران با ثبت دو شهر، یعنی رشت به عنوان شهر خلاق غذا و اصفهان به عنوان شهر صنایع دستی، به این شبکه راه یافته است.

خبرنگار مهر به بهانه ورود ایران به شبکه شهرهای خلاق به مصاحبه با عبدالمهدی مستکین، مدیر گروه بخش فرهنگی کمیسیون ملی یونسکو رفت و از او درباره معیارهای یونسکو برای انتخاب دو شهر رشت و اصفهان، حفظ و ثبت میراث معنوی و فواید ثبت یک شهر یا یک اثر در فهرست های جهانی پرسید.

حاصل این مصاحبه را در ادامه می خوانید:

* یونسکو از 11 سال پیش، ثبت شهرهای خلاق را شروع نموده است. چه شد که ایران، پس از گذشت این مدت به این شبکه راه یافت؟

می توانیم دوگونه با این موضوع برخورد کنیم؛ هم به روش سلبی و هم ایجابی. به جای این سوال شما می توانیم بگوییم چه خوب که دو شهر ما در فهرست شبکه جهانی شهرهای خلاق ثبت شده اند...

* اما نمی توان منکر این مساله شد که ایران، پس از 11 سال به این شبکه پیوسته است؟

شبکه شهرهای خلاق یونسکو، یک چارچوب جوان است و هنوز دوره جنینی خود را طی می نماید. در واقع ایجاد شبکه شهرهای خلاق یکی از برنامه های سازمان جهانی یونسکو و در چارچوب رویکرد توسعه پایدار است که از سال 2002 برنامه ریزی های آن شروع و سال 2004 با تائید کشورهای عضو، نهائی شده و به تصویب رسیده است.

از سوی دیگر هنوز شهرداری های ما که متولی اصلی تشکیل و گردآوری پرونده مربوط به شهرهای خلاق هستند با مقوله توسعه پایدار آشنا نبوده و با استانداردهای جهانی ناآشنا هستند.

* چه معیارهایی برای عضویت شهرها در شبکه شهرهای خلاق جهان وجود دارد؟

هر شهری که کاندیدای عضویت در این شبکه باشد، باید دارای یکی از معیارهای هفت گانه یونسکو شامل ادبیات ، خوراک شناسی، صنایع دستی ، موسیقی ، هنرهای رسانه ای ، هنرهای مردمی و طراحی باشد. معیارهایی که بیانگر روح حاکم بر فعالیت های آن شهر خاص است.

* یونسکو به ثبت میراث ناملموس هم می پردازد که آداب و رسوم و موسیقی و نمایش و موضوعات این چنین را دربرمی گیرد؛ چه تفاوتی میان ثبت شهرهای خلاق و میراث ناملموس وجود دارد. به این معنی که وقتی موسیقی بخشی های شمال خراسان به ثبت رسیده آیا نمی توان این منطقه را در شمار شهرهای خلاق هم به ثبت رساند؟

هیچ تفاوتی میان این دو وجود ندارد. مثل اعضای یک گروه موسیقی که همه در هماهنگی کامل با هم می نوازند تا یک سمفونی زیبا خلق گردد.

وقتی ما به ثبت میراث معنوی خود می پردازیم، در واقع از خود و دیگران می خواهیم تا پاسدار ارزش هایی باشیم که در فرهنگ و تاریخ ما ریشه دارند و هویت ما را می سازند. از طرف دیگر میراث مادی و معنوی در ارتباط با یکدیگر هستند.

برای مثال مجموعه ای از عوامل مادی و معنوی، دست به دست هم می دهند تا اصفهان به عنوان شهر جهانی صنایع دستی انتخاب گردد. یا اگر به نیشابور می رویم به این خاطر است که خیام و عطاری هستند که شعرشان را می شناسیم.

* بعضی کارشناسان، معتقدند ثبت یک اثر تنها به آن جنبه موزه ای می دهد و به زنده بودنش یاری نمی نماید.

تداوم یک میراث برای یونسکو، بسیار مهم است. وقتی این نهاد فرهنگی، میراثی را در فهرست خود ثبت می نماید یعنی به دنبال این است به مردمان محلی و دولتمردان بگوید همه توجه خود را معطوف کنید تا این میراث نسل به نسل حفظ گردد و به دست آیندگان برسد.

* ما در حال گذار از سنت به مدرنیته هستیم. چگونه می توان در این دوره، حافظ ارزش هایی بود که از گذشته به ما رسیده است؟ بهتر نیست میراث نیاکان خود را به روز کنیم؟

یونسکو کار خود را انجام می دهد و این میراث ارزشمند را ثبت می نماید، باقی موارد به اهتمام مسئولان و آگاهی مردم بستگی دارد.

برای مثال بازار تبریز در فهرست جهانی ثبت شده و حالا مردم جهان با این بازار آشنا هستند حالا اگر شهرداری تبریز بیاید و تراکم بفروشد و این مکان را تخریب کند، تقصیر یونسکو کدام است؟

وقتی صدا و سیما و آموزش و پرورش فرهنگسازی نمی نمایند تا مردم با ارزش و اهمیت آنچه دارند آشنا شوند چه می توان کرد؟

* به مسئولان شهری و عدم آشنایی آنها با توسعه پایدار اشاره کردید. شهرداری ها چه نقشی در ثبت شهرهای خلاق دارند؟

شهرداران ما متولیان اصلی شهر هستند و باید نگاهی کلان به توسعه پایدار داشته باشند و همان اندازه که به فاضلاب شهری اهمیت می دهند، فاضل کردن مردم یک شهر هم برایشان مهم باشد.

چرا آلمان و نروژ و فنلاند، به درجه ای از توسعه پایدار رسیده اند که آشغال وارد می نمایند و از آن در ساخت صنایع پیشرو بهره می برند؟ چرا ما به ضرورت توجه فرهنگ و سرمایه گذاری در این زمینه توجه ننموده و هنوز به این نتیجه نرسیده ایم که سرمایه گذاری فرهنگی از بین نمی رود و به بار می نشیند.

* رشت با 270 نوع غذا به عنوان شهر خلاق غذا معرفی شده است، آیا همه این غذاها با وجود مدرن شدن زندگی امروز و وجود انواع فست فود باقی مانده است؟

شهر رشت به دلیل داشتن حدود 270 نوع غذا در بین شهرهای شمالی ایران به عنوان شهر خلاق در حوزه غذا شناخته شد و شهردار این شهر و همچنین مراکز دانشگاهی آن با ما همکاری خوبی داشتند.

اصفهان هم به عنوان شهر خلاق صنایع دستی معرفی شده است، اگرچه این شهر یک بار دیگر هم در سال 2011، به همراه دو شهر نیشابور و شیراز در شبکه شهرهای معنوی جهان قرار گرفته بود.

* حالا وظیفه متولیان شهری رشت و اصفهان چیست؟

شهرداری هر شهری که نامش در شبکه شهرهای خلاق ثبت می گردد، باید یک دفتر با عنوان دفتر شهر خلاق یونسکو راه اندازی کند تا بتواند برنامه های محور خلاقانه اش ر ا در طول عضویت در این شبکه پیاده سازی کند.

* با ثبت در فهرست یونسکو، چه امکانی در اختیار شهرهای خلاق قرار می گیرد؟

شهری که عضو این شبکه می گردد به یک ظرفیت عظیم در حوزه اشتراک گذاری اطلاعات، دست پیدا می نماید.

به عنوان مثال شهر رشت می تواند با دو منطقه دیگر در جهان مانند شهرهایی از اسپانیا و ایتالیا که شهر خلاق غذا نام گرفته اند، از نظر اطلاعات داد و ستد کند. در واقع مهمترین هدف این است که شهرهای خلاق در یک مختصات جغرافیایی فرهنگی با یکدیگر داد و ستد داشته باشند.

* از نامزد شدن شیراز به عنوان شهر جهانی ادبیات هم خبر داده بودید. رسیدن به این عنوان، با فراهم اوردن چه معیارهایی امکان پذیر است؟

نهایی شدن این نامزدی وابسته به همکاری شهرداری شیراز است، چون معتقدیم باید نوع نگاه به شهرها از حالت سنتی خود خارج گردد و شهرداران به توسعه پایدار شهرها و فراهم آوردن و گسترش زیرساخت های فرهنگی یک شهر توجه نمایند. وگرنه شیراز کمتر از پراگ نیست.

پراگ امروز با کافکا شناخته می گردد و سالانه گردشگران بسیاری را جذب می نماید چراکه متولیان این شهر، به ارزش نویسنده ای چون کافکا پی برده و این نویسنده را به یک سرمایه فرهنگی و اجتماعی تبدیل نموده اند.

حتی جهت پیاده روی او در این شهر را شناسایی و ثبت و ضبط نموده اند. با این که کافکا هم، چون حافظ، هرگز از شهر خود خارج نشده اما ما حتی نمی دانیم حافظ کجا زندگی نموده است.

* گردشگری ادبی در کشور ما به زیارت قبور خلاصه می گردد...

ما براساس پاره ای مستندات می توانیم محل زندگی حافظ و سعدی را شناسایی و بازآفرینی کنیم. همینگوی تنها چهار روز در کوبا زندگی نموده اما کافه ای که به آنجا رفته و در آن قهوه خورده، یکی از جاذبه های گردشگری کوباست. اما ما از همه ظرفیت های ادبی خود بی خبریم.

مصاحبه: زهره نیلی